Meiri hagsmunir og minni

24.11.2018

Grein Ólafs Stephensen, framkvæmdastjóra FA, í Morgunblaðinu 24. nóvember 2018.

Karl G. Kristinsson prófessor skrifaði grein í Morgunblaðið laugardaginn 17. nóvember og fullyrti þar að yrði farið að dómum Hæstaréttar og EFTA-dómstólsins, þess efnis að heimila skuli innflutning á fersku kjöti, eggjum og vörum úr ógerilsneyddri mjólk frá ríkjum Evrópska efnahagssvæðisins, stæði mikil heilbrigðisvá fyrir dyrum vegna sýklalyfjaónæmra baktería. Ísland eigi ekki að fara að dómsniðurstöðunni, heldur reyna að semja sig frá henni. Undir þessi sjónarmið var tekið í leiðara Morgunblaðsins 20. nóvember.

Vísindamenn á annarri skoðun
Nú skal ekki dregið í efa að Karl byggi skoðun sína á vísindastarfi sínu, en margir vísindamenn eru honum þó ósammála. Raunar flestir. Félag atvinnurekenda fékk t.d. í fyrra tvo óvilhalla sérfræðinga í dýralækningum, smitsjúkdómum og matvælaeftirliti til að vinna fyrir sig skýrslu um áhættuna af innflutningi ferskvöru. Niðurstaða skýrsluhöfunda, byggð á langri reynslu og nýjustu vísindarannsóknum, er  að ekki séu haldbær rök fyrir því að innflutningur á slíkum vörum muni hafa neikvæð áhrif á lýðheilsu fólks og heilsufar dýra. Ekki virðist heldur hægt að fullyrða að innflutningur á þessum vörum muni hafa áhrif á útbreiðslu lyfjaþolinna baktería. Aukinn fjöldi fólks sem ferðast til og frá landinu virðist líklegri til að hafa áhrif á útbreiðslu lyfjaþols en innflutningur á matvælum. Skýrsluhöfundar vísa til nýlegra rannsókna í Danmörku og Hollandi sem benda til að lítið samhengi sé á milli lyfjaþolinna baktería í fólki og þeirra sem finnast í matvælum. Niðurstaða þeirra er að ofnotkun sýklalyfja í heilbrigðiskerfinu sé nær alfarið orsök lyfjaþols sýkla hjá fólki.

Í skýrslu, sem starfshópur heilbrigðisráðherra um aðgerðir til að draga úr útbreiðslu sýklalyfjaónæmra baktería á Íslandi, skilaði í fyrra, kemur fram að lítil hætta sé á að ónæmar bakteríur berist í fólk með neyzlu búfjárafurða. Hins vegar megi færa rök fyrir því að líkur á smiti frá grænmeti séu meiri en frá kjöti. Hópurinn, sem innihélt bæði sóttvarnalækni og yfirdýralækni, gerði engar tillögur um takmarkanir á matvælainnflutningi til að stemma stigu við útbreiðslu sýklalyfjaónæmra baktería.

Vondu viðskiptahagsmunirnir
Í grein Karls eru þeir gagnrýndir, sem vilja að íslenzk stjórnvöld standi við þær skuldbindingar um frjálst flæði matvara á Evrópska efnahagssvæðinu sem þau sömdu um við Evrópusambandið. Læknirinn segir þá ganga erinda viðskiptahagsmuna, en því miður hafi lýðheilsa og dýraheilsa iðulega vikið fyrir viðskiptahagsmunum. Skoðun hans er sú, sem jafnframt er sett fram í fyrirsögn greinar hans, að verið sé að fórna meiri hagsmunum fyrir minni.

Ísland samdi á sínum tíma um að taka upp matvælalöggjöf Evrópusambandsins í EES-samninginn. Það þýðir að heilbrigðiseftirlit fari fram á upprunastað og síðan séu vörurnar í frjálsu flæði og sæti ekki heilbrigðiseftirliti á landamærum með tilheyrandi kostnaði og töfum, Rétt er að rifja upp að ekki var samið um viðskipti með búvörur í tómarúmi, heldur í samhengi við að sjávarafurðir væru jafnframt í slíku frjálsu flæði innan svæðisins. Það er að sjálfsögðu gífurlegt hagsmunamál fyrir íslenzkan sjávarútveg. Ef íslenzka ríkið ætlar áfram að brjóta samning sem það gerði sjálft, jafnvel eftir að hafa verið dæmt brotlegt bæði fyrir alþjóðlegum dómstóli og Hæstarétti, setur það þá miklu hagsmuni í uppnám.

Almennt talað eru opin og frjáls heimsviðskipti með matvæli mikið hagsmunamál lítils og fremur einhæfs hagkerfis eins og þess íslenzka, sem flytur inn mikið af mat en flytur þó fimmfalt meira út, ef horft er á verðmæti varanna. Alþjóðaviðskipti með matvörur eru ein meginundirstaða hagsældar Íslendinga, sem gerir okkur kleift að starfrækja t.d. gott mennta- og heilbrigðiskerfi, en Karl G. Kristinsson starfar í báðum þeim geirum.

Niðurstaða þess máls, sem hér er til umræðu, skiptir líka máli varðandi stöðu Íslands á alþjóðavettvangi. Þeir, sem halda fram að Ísland eigi ekki að fara að niðurstöðum dómstóla, eru í raun að segja að Ísland geti gert samninga, sem eru mikið hagsmunamál fyrir atvinnulífið og þar með almannahagsmuni, en látið síðar undan þrýstingi sérhagsmunahópa og svikið samningana að hluta til án þess að taka afleiðingunum. Það er ekki gott afspurnar, hvernig sem á málið er litið.

Rangar fullyrðingar
Í síðari hluta greinar sinnar er Karl hættur í læknisfræðinni og tekur upp pólitískan málflutning Bændasamtaka Íslands ómengaðan. Ekki verður hjá því komizt að gera athugasemdir við nokkrar rangar fullyrðingar sem þar koma fram.

Sú fyrsta er að við þurfum að viðhalda innlendri búvöruframleiðslu til að tryggja fæðuöryggi ef landið einangrast vegna náttúruhamfara eða styrjalda. Þetta hefði kannski átt við fyrir 100 árum, en ekki þegar við horfum á íslenzkan nútímalandbúnað. Ef landið einangrast, fáum við ekki vinnuvélarnar, olíuna, fóðrið, áburðinn, umbúðirnar og tækjabúnaðinn sem þarf til að framleiða búvörurnar okkar og erum í vondum málum hvort sem er.

Önnur er að aukinn innflutningur stækki kolefnisspor Íslendinga, andstætt innlendri framleiðslu. Það getur átt við í sumum tilvikum, en í öðrum alls ekki. Til að framleiða eitt kíló af kjúklingi innanlands þarf til dæmis tvö kíló af innfluttu fóðri. Þannig er væntanlega minna vistspor af innflutningi á kjúklingi, sem er alinn á fóðri úr heimalandinu. Og þá erum við ekki einu sinni byrjuð að tala um losun gróðurhúsalofttegunda vegna framræslu votlendis eða beitarálags, í þágu innlendrar framleiðslu.

13. greinin á ekki við
Þriðja ranga fullyrðingin er að 13. grein EES-samningsins eigi við um það mál, sem hér er til umræðu, og þess vegna sé hægt að senda sendinefnd til Brussel til að semja um að leggja megi hömlur á innflutning „sem réttlætast af almennu siðferði, allsherjarreglu, almannaöryggi, vernd lífs og heilsu manna eða dýra…

Málsvörn íslenzka ríkisins á grundvelli þessarar greinar var hvorki tekin gild fyrir EFTA-dómstólnum né Hæstarétti, enda kom fram í skýringum við hana í frumvarpinu um lögfestingu EES-samningsins á sínum tíma að greinin megi heita fastagestur í fríverzlunarsamningum og hefð sé fyrir því að túlka ákvæðin þröngt. Sýna verði fram á að þær aðgerðir sem gripið er til séu ekki umfangsmeiri en nauðsyn krefur, að þær séu markvissar og að ekki sé fær önnur leið til að ná fram sömu áhrifum, sem ekki veldur röskun á viðskiptum. Fortakslaust bann við innflutningi ferskvöru uppfyllir ekkert af þessum skilyrðum. Fyrir þessu eru svo ótal fordæmi í dómaframkvæmd Evrópudómstólsins. Þar fyrir utan er í bezta falli vandræðalegt að bera fyrir sig slík sjónarmið eftir að hafa þegar samið um hið gagnstæða.

Fyrir liggur að hið ólögmæta bann veldur bæði fyrirtækjum og neytendum fjárhagslegu tjóni. Fyrirtækin munu án efa sækja missi síns hagnaðar en líkast til munu neytendur aldrei fá til baka þann ábata sem var ólöglega af þeim hafður. Þetta tímabil ólögmætis þarf að stytta og þar með draga sem mest úr bótaskyldu ríkisins. Það ætti að vera umræðuefnið, ekki hvort hægt sé að viðhalda brotum Íslands á alþjóðlegum skuldbindingum sínum, sem jafnt til skemmri og lengri tíma skaðar hagsmuni landsins.

Nýjar fréttir

Innskráning